همان‌طور که انسان‌ها در زندگی خود دارای برنامه‌ریزی و زمانبندی مشخص هستند و امور خود را طبق آن پیش می‌برند، خودروها نیز از یک سیستم زمانبندی مشخص برای فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند. با این تفاوت که در خودروها اگر این سیستم زمانبندی به درستی پیش نرود، عملاً خودرو کارایی خود را از دست داده و به درستی عمل نمی‌کند. تسمه تایم یکی از قطعات مهم و کاربردی در سیستم تعیین زمانبندی خودرو است که باید در نگهداری آن حساسیت زیادی به خرج دهید. اما چرا سالم بودن تسمه تایم خیلی مهم است؟ مگر غیر از این است که می‌توانیم به مانند سایر قطعات، تا خراب شدن آن صبر کرده و سپس اقدام به تعویض آن نماییم؟ در پاسخ باید گفت که خیر، تسمه تایم به مانند سایر قطعات نیست. پاره شدن تسمه تایم در زمان حرکت خودرو، می‌تواند خسارات سنگینی برای شما به همراه داشته باشد. پس حالا که به اهمیت این قطعه پی بردید، با تن پارت همراه باشید تا به شما بگوییم تسمه تایم چه زمانی باید تعویض شود.
فهرست مطالب
تسمه تایم چیست؟
تسمه تایم (به انگلیسی Timing Belt) یک قطعه لاستیکی است که روی آن تعدادی دندانه وجود دارد و بر روی پولی‌های میل‌لنگ و میل‌سوپاپ قرار می‌گیرد. دندانه‌ها و اندازه تسمه بستگی به نوع خودروی شما دارد. بدون تسمه تایم، خودرو روشن نمی‌شود و حتی موتور خودرو نیز به حرکت درنمی‌آید. زمانبندی عملکرد میل‌سوپاپ‌ها توسط تسمه تایم انجام می‌شود. به طوری که با هر دو دور چرخش میل‌لنگ، میل‌سوپاپ یک دور می‌چرخد. یعنی تعداد دفعات چرخش میل سوپاپ، نیم دور کمتر از میل‌لنگ است. پس تسمه تایم از جمله قطعاتی است که عملکرد صحیح سوپاپ‌ها و پیستون را در موتور تضمین می‌کند.
در ویدئوی کوتاه زیر می‌توانید عملکرد تسمه تایم را که به شکل یک قطعه پلاستیکی مشکی رنگ در سمت چپ است، مشاهده نمایید:
محل قرارگیری تسمه تایمینگ باتوجه به مدل ماشین می‌تواند متفاوت باشد. این قطعه عموماً در سرسیلندر قرار می‌گیرد. تسمه تایم دارای دندانه‌هایی است که اگر اندکی جابجا شوند باعث ایجاد مشکل در عملکرد موتور شده که در نتیجه آن سوپاپ و پیستون با هم برخورد خواهند کرد. در این شرایط ممکن است آسیب‌های وارده چنان زیاد باشد که مجبور به تعویض قطعات موتور شوید.
زنجیر تایم و دنده تایمینگ چیست؟
در برخی خودروها از زنجیر تایم (Timing Chain) به جای تسمه استفاده شده است. اما تفاوت بین تسمه تایم و زنجیر تایم چیست؟ در خودروها، ابتدا زنجیر تایم برای تنظیم زمانبندی میل‌سوپاپ‌ها به‌کار می‌رفته است. هرکدام از این قطعات مزایا و معایب خود را دارند. زنجیر تایم در مقایسه با تسمه تایم عمر طولانی‌تری دارد، به طوری که عمر آن را برابر با عمر پیشرانه موتور می‌دانند. اما تسمه تایم با توجه به لاستیکی بودن طول عمر خاصی دارد و به موقع باید تعویض شود. مهم‌ترین مزیت تسمه نسبت به زنجیر بی‌صدا بودن آن است. زنجیر تایم به دلیل آهنی بودن سروصدای بیشتری در برابر تسمه تایم ایجاد می‌کند و هزینه بیشتری داشته و تعمیر آن هم سخت‌تر است.
اما آیا فقط دو روش تسمه تایم و زنجیر تایم در خودروها وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت که خیر. یک روش دیگر برای تنظیم زمانبندی حرکت سوپاپ‌های موتور، استفاده از دنده تایم یا دنده تایمینگ است. در این روش، یکسری چرخ‌دنده منتقل کننده حرکت میل‌لنگ به میل بادامک است.
علاوه بر تسمه تایم و زنجیر تایم، یک روش دیگر برای تنظیم زمانبندی حرکت سوپاپ‌های موتور، استفاده از دنده تایمینگ است. معمولا خودروهای سنگین یا زنجیر تایم دارند یا از همین دنده تایمینگ برای این زمانبندی استفاده می‌کنند. در حقیقت در این روش، یکسری چرخ‌دنده منتقل کننده حرکت میل‌لنگ به میل بادامک است. این تکنولوژی البته تکنولوژی جدیدی به حساب نمی‌آید و در دهه ۷۰، در برخی اتومبیل‌های سواری و موتورسیکلت‌ها از همین دنده تایمینگ استفاده می‌شد.
زمان و هزینه تعویض تسمه تایم
بهترین زمان تعویض تسمه تایم خودرو چه موقع است؟ اگر تسمه تایم در زمان درست خود تعویض نشود امکان پاره شدن آن وجود دارد. پاره شدن تسمه تایم خسارات زیادی را برای ماشین شما به همراه خواهد داشت. اولین قطعه‌ای که آسیب جدی می‌بیند سوپاپ‌ها هستند. پیستون‌ها و سوپاپ‌ها در داخل سیلندر قرار دارند و بر اساس چرخش میل‌لنگ و تنظیم زمانبندی میل‌سوپاپ، پیستون و سوپاپ‌ها برخوردی با یکدیگر ندارند. اما در صورت پاره شدن تسمه تایم این زمانبندی به هم می‌ریزد و پیستون‌ها و سوپاپ‌ها هم‌زمان به یکدیگر برخورد می‌کنند. این برخورد باعث خرابی سوپاپ‌ها می‌شود و در عملکرد خودرو اختلال ایجاد می‌کند. خرابی و کج شدن سوپاپ‌ها کمترین خسارتی است که به علت پارگی تسمه تایم، به یک خودرو وارد می‌شود. اگر دور موتور بالا باشد و تسمه پاره شود حتی ممکن است سیلندر نیز آسیب ببیند و نیاز به تعویض داشته باشد.
تعویض تسمه تایم بستگی به عملکرد و کارکرد خودرو دارد. این‌طور نیست که بگوییم این قطعه در تمامی خودروها باید در یک زمان یا یک کیلومتر مشخص تعویض گردد. اما زمانی که کارکرد خودرو به ۶۰ هزار کیلومتر رسید بهتر است که تسمه تایم تعویض شود. البته فقط کیلومتر ملاک خوبی برای تعویض تسمه تایم نیست، زیرا ممکن است خودرویی چندین سال کار نکرده باشد، که در این صورت تاریخ استفاده از تسمه گذشته و باید تعویض گردد. معمولاً از زمان تولید تسمه ۳ تا ۵ سال می‌توان از آن استفاده کرد.
البته فقط مدت زمان و کیلومتر ماشین، ملاک تعویض نیستند. علائمی وجود دارد که می‌تواند زنگ خطر پارگی تسمه تایم را برای شما به صدا درآورد. یکی از آن‌ها، افزایش دود خروجی از اگزوز است. این افزایش دود نشان می‌دهد که عمل احتراق در موتور به درستی انجام نمی‌شود و یکی از علت‌های این احتراق بد هم می‌تواند عملکرد بد تسمه تایم باشد. یکی دیگر از علامت‌ها، استارت نخوردن خودرو است. وقتی شما استارت می‌زنید در حقیقت میل‌لنگ را به گردش درآورده و بعد هم یک سیکل احتراق موتور اتومبیل اتفاق می‌افتد تا اتومبیل روشن شود. وقتی تسمه تایم خوب کار نکند، شما با استارت زدن، میل‌لنگ را حرکت می‌دهید، اما این حرکت به میل سوپاپ به خوبی منتقل نمی‌شود و اتومبیل روشن نمی‌شود. یک علامت دیگر هم می‌تواند بد کار کردن موتور در هنگام حرکت باشد. برای نمونه قدرت موتور کاهش می‌یابد و دچار لغزش می‌شود که در حقیقت نشان دهنده آن است که موتور بد عمل می‌کند.
هزینه تعویض تسمه تایم چقدر است؟
در ابتدا باید گفت که میزان این هزینه رابطه مستقیمی با نوع تسمه و کیفیت آن دارد. اما خارج از بحث کیفیت، متأسفانه در دهۀ اخیر در ایران به دلیل نوسانات عجیب در قیمت ارز، هم‌اکنون قطعات یدکی نه‌تنها قیمت ثابتی ندارند و نمی‌توان عدد دقیقی برای آن‌ها مشخص کرد، بلکه به شکل عجیبی با شیب تند در حال گران‌تر شدن هستند.
نحوه تعویض تسمه تایم
سوالی که احتمالاً برای بسیاری از افراد علاقه‌مند به مسائل فنی خودرو پیش می‌آید این است که “نحوه تعویض تسمه تایم چگونه است؟” در پاسخ باید گفت که این موضوع ممکن است در خودروهای مختلف متفاوت باشد اما در ضمن این تفاوت، اصول اولیه آن کاملاً مشابه است. تفاوت اصلی موجود در این است که پیشرانه و محل قرارگیری قطعات آن از خودرویی به خودروی دیگر متفاوت است. مثلاً ممکن است تسمه تایم جک S5 در یک جا قرار داشته باشد، در حالی که تسمه تایم جک S3 در جای دیگر پیشرانه قرار گرفته است. اما وقتی شما این قطعه را به درستی بشناسید، به راحتی می‌توانید جای تسمه تایم را تشخیص داده و اقدام به تعویض آن نمایید.
هیچ‌گاه بدون ابزار مناسب و مهارت کافی، شخصاً اقدام به تعویض تسمه تایم خودرو نکنید، زیرا کوچک‌ترین اشتباهی در تعویض آن، ممکن است زیان‌های جبران‌ناپذیری برای شما بر جای بگذارد. برای تعویض تسمه تایم خودروهای مختلف به مجموعه‌ای از آچارهای رینگی ۱۰ تا ۱۴ میلی‌متری و دوسرتخت ۲۱ تا ۲۳ میلی‌متری همراه با جک دستی نیاز است. برای انجام این کار، گام‌های زیر را می‌توان پیشنهاد کرد:
- محفظه فیلتر هوا را درآورید.
- پیچ تسمهسفتکن و پیچ‌های اطراف آلترناتور را شل و تسمه کولر و آلترناتور را خارج کنید.
- پولی پمپ آب و قاب بالایی تسمه تایم را باز کنید.
- زیر خودرو را جک بزنید و فضای اطراف محل تسمه تایم را آزاد کنید.
- قاب تسمه تایم را خارج کنید.
- پیشرانه را بچرخانید تا در حالت تایم (ساعت ۳ طبق نشان‌های حک‌شده روی پیشرانه) قرار گیرد.
- تسمهسفتکن را به عقب ببرید و تسمه تایم را از روی پیشرانه خارج کنید.
- تسمه تایم جدید را به‌همراه تسمه نو برای آلترناتور و کولر در محل خود نصب کنید.
- پیچ تسمهسفتکن را سفت کنید.
- تمام مراحل گفته شده را برعکس انجام دهید تا پیشرانه به حالت اول خود برگردد.
قاب تسمه تایم چیست؟
قاب تسمه تایم یک قطعه پلاستیکی یا فلزی است که به منظور محافظت اجزایی مانند چرخ دنده‌های داخلی و تسمه تایم استفاده می‌شود و از ورود آلودگی و گردوغبار به داخل فضای موتور جلوگیری می‌کند. خرابی یا فرسودگی قاب تسمه تایم موضوعی نیست که دائماً اتفاق بیافتد اما در صورت رخ دادن آن، با آسیب به تسمه تایم یا زنجیر تایم ممکن است شاهد خسارت‌های بسیار بیشتری باشید.
قاب تسمه تایم ممکن است از جنس‌های مختلفی از جمله پلاستیکی و فلزی ساخته شود. قاب تسمه تایم شفاف نیز مدلی است که با استفاده از آن، تعمیرکار به راحتی می‌تواند بدون باز کردن قاب، تسمه تایم و اجزای آن را بررسی نماید.
علائم و نشانه‌های خرابی قاب تسمه تایم عبارتند از:
- نشتی روغن از زیر موتور خودرو
- شنیده شدن صدای ضربه از موتور
- سخت کار کردن موتور
- روشن شدن چراغ هشدار خودرو
تسمه تایم خودروهای چینی
برای مطالعه دقیق‌تر در رابطه با تسمه تایم انواع خودروهای چینی مقالات اختصاصی هر خودرو را نیز مطالعه نمایید: