چه زمانی باید روغن گیربکس اتوماتیک را تعویض کنیم؟

آیا می‌دانستید حدوداً ۸۰ درصد مشکلاتی که برای گیربکس خودروها پیش می‌آید به‌دلیل تاخیر در تعویض روغن گیربکس است؟

بر اساس یک تحقیق میدانی، بسیاری از راننده‌های تازه کار فکر می‌کنند که فقط باید به روغن موتور خودرو توجه کرده و آن را هر چند وقت یکبار تعویض کنند. آن‌ها حتی از وجود روغنی به نام روغن گیربکس یا واسکازین اطلاع ندارند. وقتی از آن مطلع می‌شوند که دیگر کار از کار گذشته و خسارت زیادی به گیربکس خودرو وارد شده است. تعمیر گیربکس نیز هزینه‌های بسیار سنگینی را به صاحب خودرو وارد می‌کند. خیلی‌ها هم که از وجود این روغن اطلاع دارند، فکر می‌کنند که تا ۱۰۰ هزار کیلومتر نیازی به چک کردن آن نیست و شاید به دلیل گران‌قیمت بودن آن، دائماً تعویض آن را به تعویق می‌اندازند.

اما روغن گیربکس یا واسکازین چه کاری انجام می‌دهد؟ تفاوت آن با روغن موتور در چیست؟ آیا نیازی به تعویض روغن گیربکس وجود دارد یا خیر؟ بهترین زمان تعویض روغن گیربکس چه وقتی است؟ اصلاً چرا باید روغن گیربکس را تعویض کرد؟ این‌ها سوالات مختلفی است که برای یک راننده تازه کار به وجود می‌آید. آشنایی با خودرو و اجزای مختلف آن و همچنین دانستن این موضوع که چگونه و چه زمان باید به آن رسیدگی کرد، باعث می‌شود که خودرویتان سالم‌تر و بهتر کار کند. در این مقاله با تن پارت همراه باشید تا به پاسخ این سوالات بپردازیم.

چرا جعبه دنده به روغن نیاز دارد؟

حرارت بیش از حد و اصطکاک، دلیل اصلی خرابی بسیاری از قطعات خودرو است. این دو عامل و به خصوص اصطکاک باعث می‌شود تا اجزای ماشین‌‎آلات مکانیکی به سرعت دچار دفرمگی، سایش و در نهایت آسیب جدی شوند و اگر نتوانیم این اصطکاک را از دستگاه‌هایی نظیر جعبه دنده و موتور خودرو دور کنیم، دیگر این سیستم‌ها برای ما کارایی نخواهند داشت.

به همین دلیل مهندسان دستگاه‌های مکانیکی، جهت رفع اصطکاک و روان‌سازی حرکات بین اجزای متحرک آن‌ها، انواع روغن‌ها را به خدمت گرفتند تا ضمن رفع اصطکاک اضافی، تا حد امکان میزان حرارت ناشی از سایش قطعات مکانیکی روی یکدیگر را نیز کاهش دهند.

درون گیربکس از اجزای متعدد فلزی و به‌ویژه چرخ‌دنده‌های متصل به یکدیگر تشکیل شده که همه آن‌ها تنها در صورت وجود یک روغن (واسکازین) می‌توانند به کار خود ادامه دهند. واسکازین واژه‌ای روسی است و اگر آن را ترجمه کنیم به معادل روغن جعبه‌دنده می‌رسیم. بر این اساس لایه بسیار باریک روغن مابین سطوح فلزی مماس ‌بر هم قرار گرفته و از تماس مستقیم آن‌ها ممانعت به عمل می‌آورد. بدین ترتیب دیگر نیروی اصطکاک نمی‌تواند باعث ساییدگی بیش از حد و خرابی قطعات شود و درنتیجه طول عمر اجزای جعبه دنده افزایش پیدا خواهد کرد.

اگر روغن گیربکس به‌موقع تعویض شود، گیربکس روان‌تر و بهتر به کار خود ادامه می‌دهد، عمر مفید قطعات موجود در گیربکس بیشتر می‌شود، درجه‌ حرارت گیربکس و قطعات آن کاهش پیدا می‌کند و به‌همین دلیل سروصدا ایجاد نکرده و آسیب نمی‌بینند.

بهترین زمان تعویض روغن گیربکس

فرقی نمی‌کند که گیربکس‌تان دستی است یا اتوماتیک. در هر حال، نیاز به تعویض روغن گیربکس وجود دارد. روغن گیربکس بعد از آن که مدت زمان طولانی لابه‌لای چرخ‌دنده‌ها حرکت کرد و تنش‌های دمایی مختلف را تجربه کرد، به دلایلی همچون جمع شدن براده‌های ریزودرشت درون آن، آلودگی‌های محیطی مختلف، تغییر خواص فیزیکی به علت قرار گرفتن در معرض تنش‌های حرارتی و سایر عوامل از این دست، به‌مرور خاصیت اولیه خود را از دست می‌دهد. بنابراین باید در بازه‌های زمانی مناسب تعویض شود تا جعبه‌دنده بتواند به فعالیت خود بدون مواجهه با مشکل یا آسیب جدی ادامه دهد. حتی اگر گران‌ترین و باکیفیت‌ترین روغن را هم برای خودروی خود بخرید، باز هم روزی می‌رسد که باید آن را تعویض کنید. روغن گیربکس یا هر روغن دیگری در خودرو که به‌موقع تعویض نشود، خاصیت خود را از دست می‌دهد و تبدیل به مایعی مانند آب می‌شود که از عهده روغن‌کاری و روان‌سازی برنمی‌آید. حتی ممکن است این روغن بعد از مدتی کماکان کیفیت، حالت طبیعی و رنگش را حفظ کند، اما واقعیت این است که دچار آلودگی شده است و باید آن را در سر وقت تعویض کرد.

وقتی یک خودرو را خریداری می‌کنید، همیشه دارای یک کتابچه راهنمای عملکرد است. در این دفترچه راهنما تقریباً همیشه اطلاعاتی در مورد نحوه بررسی سطح روغن در گیربکس وجود دارد. این نه تنها حاوی اطلاعاتی در مورد نحوه صحیح بررسی سطح مایعات است، بلکه در مورد نوع مایع و ارزش آن در خودروی شما نیز هست.

تعویض روغن در گیربکس اتوماتیک

هنگامی که آموزش تعمیر و نگهداری منظم یک وسیله نقلیه را مطالعه می‌نمایید، مواردی مانند بررسی آج لاستیک، لنت ترمز و روغن موتور معمولاً در صدر فهرست مواردی که باید همیشه بررسی شوند، قرار می‌گیرند. اما اگر گیربکس اتوماتیک دارید، باید تعویض روغن گیربکس خود را به این لیست اضافه کنید، حتی بالاتر از سایر موارد. در یک گیربکس اتوماتیک، گیربکس بسته به عواملی مانند سرعت رانندگی شما یا اینکه در جاده‌های صاف یا پرشیب رانندگی می‌کنید، تصمیم می‌گیرد که چه زمانی دنده‌ها را تعویض یا تغییر دهید. شما به عنوان راننده مجبور نیستید چیزی جز پدال گاز را درگیر کنید و ماشین بقیه کارها را انجام می‌دهد.

از آنجایی که گیربکس اتوماتیک خودرو از طریق یک سری دنده کار می‌کند تا دنده‌ها و سرعت را برای شما تغییر دهد و تعدیل کند، روغن کاری مناسب این قطعات برای طول عمر گیربکس و ماشین شما بسیار مهم است. در گیربکس‌های اتوماتیک حرارت بیشتری نسبت به گیربکس‌های دستی ایجاد می‌شود. همین افزایش دما و حرارت است که کیفیت روغن را کم می‌کند. فرسودگی قطعات داخل گیربکس هم مزید بر علت می‌شود و زمان تعویض روغن گیربکس را جلو می‌اندازد. پس اگر می‌خواهید که عملکرد خودرو را تحت‌تأثیر مسائلی قرار ندهید که قابل‌پیشگیری هستند، حواستان به تعویض روغنِ باشد. بسیاری زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک را بین ۱۰۰هزار تا ۱۵۰هزار کیلومتر می‌دانند، که البته شرط آن تخلیه کامل روغن مستعمل درون جعبه دنده و استفاده از واسکازین اورجینال، مطابق استاندارد کارخانه خواهد بود. کیفیت ساخت و نوع گیربکس نیز در این میان مهم است و اگر می‌دانید که گیربکس شما حساسیت بیشتری نسبت به کثیفی روغن نشان می‌دهد، باید زودتر آن را تعویض کنید. به همین دلیل اگر شرایط گفته شده را ندارید و یا در مورد آن شک دارید، بهتر است ریسک نکرده و هر ۵۰ هزار کیلومتر اقدام به تعویض آن نمایید.

در تصویر زیر می‌توانید رنگ مناسب برای روغن گیربکس را مشاهده نمایید. در حالتی که طیف این رنگ به مشکی نزدیک شده است، نیاز به تعویض سریع روغن دارید.

نشانه‌های تعویض روغن گیربکس

با یک سری آزمایش ساده می‌توانید متوجه شوید که آیا روغن گیربکس شما نیاز به تعویض دارد یا خیر. برای این کار به نشانه‌های زیر دقت کنید:

• اگر دنده‌ عوض‌کردن برایتان سخت شده، نگاهی به روغن گیربکس بکنید.
• در رفتن دنده هم می‌تواند نماد و نشانه‌ای از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس باشد.
• اگر خودرو را روشن کرده‌اید اما حرکت نمی‌کند و صداهای قرچ‌وقروچی از زیر آن به گوش می‌رسد هم باید به فکر تعویض روغن گیربکس باشید یا حداقل وضعیت آن را بررسی کنید.
• حتما به چراغ های هشدار خودروی خود دقت نمایید و کد خطاها را دنبال کنید. معمولاً علامت زیر در پشت آمپر خودرو نشانگر خطای گیربکس است.

فراموش نکنید که بررسی سطح روغن گیربکس نیز ضروری است و می‌تواند مانع از بروز مشکلات در هنگام تعویض دنده شود. برای بررسی بیشتر این موضوع به موارد زیر دقت نمایید:

نشانه های کم بودن روغن گیربکس اتوماتیک

• اولین نشانه کمبود روغن گیربکس، چراغ هشدار روی داشبورد است. سیستم‌های انتقال مدرن، از حسگرهای الکترونیکی زیادی استفاده می‌کنند که به شما در مورد هرگونه مشکلی هشدار می‌دهند.
• اگر احساس می‌کنید که دنده‌ها در حین تعویض لیز می‌خورند، این نشان‌دهنده کمبود روغن گیربکس است.
• با کاهش سطح واسکازین، گیربکس به دلیل اصطکاک بیش از حد، گرمای بیشتری تولید کرده و احتمالاً بویی شبیه سوختگی احساس خواهید کرد. این مشکل همچنین می‌تواند باعث کم شدن قدرت خودرو و جابجایی نامنظم دنده‌ها شود.
• با کم شدن سطح روغن گیربکس، هنگام تعویض دنده متوجه تاخیر خواهید شد. بعلاوه، وقتی خودرو را به حالت دنده عقب می‌برید، ممکن است خودرو قبل از درگیر شدن، کمی مکث کند و با تاخیر حرکت کند.
• در ماشین‌های اتومات ممکن است متوجه شوید که تعویض دنده بیشتر اتفاق می‌افتد. به همین دلیل چون که سطح روغن ناسازگار و نامناسب است، زمان تعویض دنده و نحوه تعویض همگی تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

برای رفع مشکل کم بودن روغن، می‌توانید از گیج روغن گیربکس استفاده کنید. البته فقط اضافه کردن روغن به مخزن کافی نیست. اگر دیدید که کیفیت روغن افت کرده باید دست به تعویض آن بزنید. کیفیت هم زمانی افت می‌کند که رنگ روغن تیره و قهوه‌ای شده باشد. روغنی کیفیت دارد و اوضاعش مطلوب است که تیره نباشد و متمایل به قرمز باشد. پس اگر با تغییر کیفیت روبه‌رو هستید، باید بدانید که زمان تعویض روغن گیربکس فرارسیده است.

همان‌طور که گفتیم نشتی، اصلی‌ترین دلیل کم شدن سطح روغن گیربکس است. باید بدانید که نشتی قابل تشخیص‌‌ترین علامت است و باید در اسرع وقت تعمیر شود. توجه نکردن به نشت مایعات یکی از متداول ‌ترین علل خراب شدن گیربکس است. روغن جعبه‌ دنده یا روغن واسکازین‌‌ مانند خون در شریان‌های گیربکس است و به عنوان مایع هیدرولیک عمل می‌کند. روغن واسکازین هیچ‌گاه سوخته و یا مصرف نمی‌‌شود، بلکه باید در هر چند هزار کیلومتر تعویض شود. بنابراین اگر سطح روغن پایین باشد، در جایی نشتی وجود دارد که باید آن را به سرعت برطرف کنید.

نحوه سنجش سطح روغن گیربکس 

با یک آزمایش ساده می ‌توانید متوجه شوید که آیا گیربکس شما به اندازه کافی دارای روغن هست یا خیر. موارد زیر را به ترتیب انجام دهید:

• اگر هنوز نمی‌دانید که نشانگر بررسی سطح روغن (گیج)(Dipstick) در یک گیربکس کجاست، اولین کاری که باید انجام دهید این است که مکان آن را پیدا کنید. نشانگرهای روغن موتور در خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک در بیشتر موارد زرد هستند و نشانگرهای بررسی سطح مایع در گیربکس قرمز هستند.
• خودرو را روشن کرده و بین ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر رانندگی کنید، سپس روی یک سطح افقی صاف توقف کنید و دنده را روی موقعیت «پارکینگ» قرار داده و ترمز دستی را بکشید. سپس بگذارید موتور به مدت ۲ تا ۳ دقیقه در دور آرام کار کند.
• در مرحله بعد، کاپوت را با دقت باز نموده و گیج روغن را بیرون کشیده و سپس آن را با یک پارچه تمیز (بدون پرز، بدون نخ و مانند آن) خشک کنید.
• گیج روغن را دوباره داخل لوله قرار دهید، آن را به مدت ۴ تا ۵ ثانیه نگه دارید و دوباره آن را بیرون بکشید.
• بر روی گیج دو روش چک کردن با نام HOT و COLD وجود دارد. هر کدام از آن‌ها همان‌طور که در شکل مشاهده می‌نمایید دارای یک مقدار حداقل و حداکثر است که عموماً از طریق یک خط همراه با فرورفتگی مشخص می‌شود. یک مقدار مناسب برای روغن گیربکس، مقداری بین حداقل و حداکثر در ناحیه‌ی HOT است. از ناحیه COLD نیز برای زمانی که روغن تازه تعویض شده استفاده می‌شود و نباید در حالت عادی، این روغن در سطح COLD باشد.
• همچنین باید مایع روی گیج را از نظر کثیفی و آلودگی بررسی کنید.
• برای این که از همه چیز مطمئن شوید یکبار دیگر گیج را داخل لوله کرده و بعد از ۴ تا ۵ ثانیه مجدد آن را در آورید تا دوباره موارد دیده شده را بررسی نمایید.

مهم: بررسی سطح روغن گیربکس مستلزم کار در زیر کاپوت خودرو است. اگر مراقب نباشید این موضوع می‌تواند بسیار خطرناک باشد. مراقب اجزای متحرک مانند فن‌ها، تسمه فن‌ها و غیره باشید. اگر با این روش راحت نیستید، همیشه ماشین خود را به اولین تعمیرگاه محلی برده تا توسط یک متخصص بررسی شود.

زمان تعویض روغن گیربکس خودروهای چینی

برای مطالعه دقیق‌تر در رابطه با زمان تعویض روغن گیربکس خودروهای چینی، مقالات اختصاصی هر خودرو را نیز مطالعه نمایید:

• زمان تعویض روغن گیربکس جک S5
• زمان تعویض روغن گیربکس جک J5
• زمان تعویض روغن گیربکس جک S3
• زمان تعویض روغن گیربکس هایما S7
• زمان تعویض روغن گیربکس هایما s5

نتیجه‌گیری

همان‌طور که در مطلب بالا به تفصیل توضیح دادیم، روغن گیربکس نیاز به تعمیر و نگهداری دارد اما در مقایسه با بسیاری از مایعات دیگر مانند مایع موجود در سیستم خنک کننده خودرو یا روغن موتور، نیازی به توجه زیادی ندارد. تنها کاری که باید با روغن گیربکس انجام دهید این است که سطح روغن و وضعیت آن را به‌طور منظم بررسی کنید. با توجه به اینکه مراقبت و نگهداری از سطح روغن گیربکس ساده است و به ندرت انجام می‌شود، صاحب خودرو اگر به موقع متوجه خرابی نشود ممکن است با مشکلات زیادی روبرو شود، زیرا اکثر انواع تعمیر گیربکس گران تمام می‌شود. همچنین بسیاری از کارشناسان معتقدند حداکثر بعد از دو سال یا ۵ بار تعویض روغن موتور، اقدام به تعویض روغن گیربکس نمایید. البته اگر علائمی که گفته شد، زودتر بروز کردند، باید سریع‌تر اقدام به تعویض آن نمایید.

پرسش و پاسخ